Анх Оросын нэрт газарзүйч, судлаач, зохиолч ахмад В.К.Арсеньев 1923 онд “Дерсу Узала” номыг бичжээ. Тэр бол олон удаагийн домогт аялалд оролцсон гайхамшигт аялагч, зохиолч хүн бөгөөд олон сонирхолтой адал явдалтай аялалын тэмдэглэл болон судалгааны ажлуудаараа алдаршсан хүн байсан байна. Түүний дурсгалд зориулан 1956 он ЗХУ-д шуудангийн марк хүртэл гаргаж байжээ. Тухайн үед Сибирь, Уссур, Примоийн хязгаар Алс дорнодын байрзүйн зураг бүтээх их ажил хийгдэж байсан бөгөөд “Дерсү Узала” кинон дээр гардагчлан ахмад В. К.Арсеньев өөрийн цэргүүдтэйгээ судалгааны экспедицээр явж байхдаа нанай үндэстний анчин Дерсү Узала хэмээх нутгийн өвгөнтэй тааралдаж газарчлуулж явсан байна. Судалгааны багийнхны аялах явцад тохиолдсон адал явдал, Дерсу өвгөний амьдралаас сэдэвлэсэн энэхүү кино нь бодит үйл явдал дээр тулгуурласан бөгөөд зохиолын гол дүр Дерсу, ахмад нар бодит дүр юм. 1961 онд В.К.Арсеньевийн энэ зохиолоор зөвлөлтийн найруулагч Агаси Бабаян яг энэ нэрээр кино хийж байсан ч нэг их амжилттай болоогүй байна. Хожмоо уг зохиолыг нэрт найруулагч А.Күросава, Юрий Нагибин нар дахин кино зохиол болгож өөрчилснөөр бидний мэдэх энэ кино бүтээгдсэн байна. Манай телевизүүдээр олонтаа гарсан тул үйл явдлыг нь давтаж нуршаад яахав.

Дэрсү Узала бол зовлон жаргалын гэрч болсон атираа бүхий нар салхинд гандсан бор царай, майга хөл, ноорхойдуу хувцас, намхавтар биетэй монголжуу царайтай хүн. Хэдийгээр түүний дүр төрх эгэл боргил авч дотоод сэтгэл нь булгийн ус шиг тунгалаг, бас эхийн сүү шиг цагаан гэдэг нь киноны явцад олон зүйл дээр тодордог. Сайхан сэтгэлт хөгшин эр Дерсү Узала, зоригт аялагчид, ухаалаг бас ноён нуруутай ахмад, зожигрон тэнүүчлэх Хятад өвгөн бүгд л дахин давтагдашгүй мэдрэмжтэй дүрүүд. Дерсу юуны учир ойд тэнүүчлэн амьдрах болсон, бас согтохоороо бусдаас зайдуу ганцаархнаа суучихаад дуулдаг дуу нь яагаад тийм гунигтай байдаг тухай, яагаад хятад өвгөний зовлонг дэндүү сайн мэдэрдэг тухай, Дерсу тэр барыг буудчихаад яагаад тэгтэлээ өөрчлөгдсөн тухай олон үйл явдлууд нь хүний амьдралын утга учир, хүн байгалийн шүтэлцээ мөн чанарын гүн ухааныг нээж байдаг. Аливаа зүйлийн гадаад болон дотоод ертөнц хоёр өөр хоорондоо асар их ялгаатай өөр байж болох жишээг киноны найруулагч бидэнд Дерсугийн дүрээр, мөн Уссурын бараар төлөөлүүлж харуулсан билээ. Тэр тусамаа монголчууд бидний сэтгэлд их ойрхон буух гол дүрийн маань үг яриа, байгаа байдал үйл хөдлөл нь бидэнд хүн байгаль хоёрын харилцан шүтэлцээний талаарх маш нарийн зүйлүүдийг өгүүлж байдаг. Тэрээр "Вода это люди. Ветер тоже люди. Если вода сердиться худо будет" /Ус амьтай, салхи ч амьтай. Хэрвээ ус уурлавал муу юм болно/ гэж хэлдэг шүү дээ. Дорно дахины гүн ухаанд ус, уул бүгдийг амьд хүн мэтээр үздэг нь цаанаа үнэхээр нэгийг хэлдэг. Харамсалтай нь одооны хүмүүс бид тэр нарийн шүтэлцээ, байгаль эхтэйгээ холбогдсон тэр сэжмийн талаар даанч огтхон ч бодолгүй байгаль дэлхийгээ уурлуулаад байн уу даа гэж бодогдох боллоо. Сүүлийн үед улам бүр тод мэдрэгдэж байгаа байгаль дэлхий өөрчлөлт үүний тод жишээ болж байна.